Kompas sterowy

Numer inwentarza:

CMM/S/178

Tytuł:

Kompas sterowy

Autor:

Zakłady Mechaniki Precyzyjnej w Gdańsku C. Plath, Hamburg RFN 

Czas powstania:

1974

Typ obiektu:

urządzenie

Rodzaj:

technika

wysokość:

126 mm

średnica:

320 mm

Właściciel:

Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku

Kolekcja:

maszyny i urządzenia, s.s. "Sołdek"

Miejsce powstania:

Gdańsk, Polska Hamburg, Republika Federalna Niemiec 

Miejsce pozyskania:

Szczecin, Polska

Materiał:

metal, szkło, tworzywo sztuczne

Technika:

przemysł okrętowy

Dział:

Oddział Statek-muzeum "Sołdek"

Lokalizacja:

Statek-muzeum "Sołdek" w Gdańsku, wystawa

Opis:

Kompas z płynem, tzw. kompas okrętowy. Składa się z układu kierującego w zamkniętym, wypełnionym płynem kociołku, umieszczonym w zawieszeniu kardana (dzięki temu kociołek pozostaje w pozycji poziomej podczas przechyłów statku). Całość zamknięta w szafce kompasowej, umożliwiającej kompensację dewiacji magnetycznej między innymi przy pomocy korektorów (nazywanych również kompensatorami) magnetycznych.  Kompas produkcji Zakładów Mechaniki Precyzyjnej w Gdańsku, z wykorzystaniem elementów precyzyjnych (róża wiatrów, układ magnesów i szpilka) sprowadzonych z C. Plath z Hamburga. Na tarczy układu kierującego w linii: nazwa producenta C. Plath, poniżej (ręcznie dopisane) 02516, obok znak firmowy, obok Hamburg, poniżej (ręcznie dopisane) 1974. Na pierścieniu dociskającym z wygrawerowanymi oznaczeniami podziałki 360-stopniowej wygrawerowana nazwa C. Plath Hamburg, numer 02516 oraz Z.M.P. Gdańsk 1974.  Skrót Z.M.P. Gdańsk odnosi się do nieistniejących dziś Zakładów Mechaniki Precyzyjnej w Gdańsku. Na zawieszeniu kardana również wygrawerowany numer 02516.   Kompas umieszczony w sterowni na pokładzie nawigacyjnym statku.   Krótka historia C. Plath. Przedsiębiorstwo utworzył w 1837 r. David Filby w celu handlu mapami, literaturą nautyczną i angielskimi przyrządami nawigacyjnymi w Hamburgu. Odsprzedał je następnie w 1862 r. Carlowi Plath. Plath zmienił nazwę przedsiębiorstwa i skupił się na produkcji sekstantów, kompasów magnetycznych, naktuzów i barometrów. Produkty C. Plath były wielokrotnie nagradzane, między innymi na wystawie światowej w Paryżu w 1900 r. W 1951 r. przedsiębiorstwo rozpoczęło produkcję żyrokompasów. W 2000 r. firma zmieniła nazwę na Sperry Marine, a w 2001 r. stała się częścią grupy Northrop Grumman Corporation. Kompasy magnetyczne oznakowane jako C.Plath Hamburg do zastosowań w jachtach produkuje firma Hein & Feinwerktechnik GmBH z Hamburga.  Opis fizyczny: Cylindryczny kociołek wypełniony mieszaniną wody z alkoholem i zawieszony w pierścieniu kardanowym o średnicy 32 centymetrów. Wykonany z metalu amagnetycznego, od góry zakryty płaską, szklaną pokrywą, przytrzymywaną dokręconym szczelnie pierścieniem. Pierścień dociskowy zaopatrzony w podziałkę stopniową: krąg azymutalny o średnicy 27 centymetrów. Na zewnętrznej ścianie kociołka, w punktach oznaczających 0 i 180, zamontowane kreski kursowe. W bocznej ścianie kociołka otwór z nakrętką (do uzupełniania płynu). Róża kompasowa zaopatrzona w pływak z dwoma silnymi magnesami. Na tarczy róży kompasowej podziałka stopniowa i rumbowa. Malowanie: pierścień Kardana, podstawa kociołka, podziałka stopniowa – czarne. Róża wiatrów – biała.  S.s. „Sołdek” to pierwszy stalowy statek pełnomorski zbudowany w polskich stoczniach po drugiej wojnie światowej. Jest to jednocześnie prototyp serii węglorudowców (częściej nazywanych rudowęglowcami) B30. Armatorem s.s. „Sołdek” była Polska Żegluga Morska, a portem macierzystym Szczecin. Uroczyste podniesienie bandery odbyło się 25 października 1949 roku. Statek odbył 1476 podróży w czasie służby trwającej 31 lat i 65 dni – co stanowi rekord polskiej floty pod względem ilości rejsów z ładunkiem w podanym okresie. W tym czasie przewiózł 3,5 mln ton węgla i rudy żelaza. Odwiedził 60 portów, głównie w Szwecji i Danii, dowodzony był przez 50 kapitanów. Statek wycofano ze służby 30 grudnia 1980 r. i przekazano na muzeum w dniu 28 kwietnia 1981 roku. 17 lipca 1985 roku s.s. „Sołdek” został udostępniony do zwiedzania jako oddział Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku. 

Bibliografia:

Sienicki I., Dzieje statku-muzeum „Sołdek”, Gdańsk 1988. Woliński L., Kompasy magnetyczne [w:] Urządzenia nawigacyjne, praca zbiorowa pod red. Wieńczysława Kona i Teresy Ciesielskiej, Gdynia 1967. Wolańska M., Kostro W., Okrętowe urządzenia nawigacyjne, Gdańsk 1979. Węgrocka M., Juściński R., Eksploatacja i dowódcy s.s. „Sołdek” na podstawie zasobu archiwalnego CMM i materiałów prasowych [w:] 25 lat statku-muzeum „Sołdek”. Sympozjum w Centralnym Muzeum Morskim w Gdańsku, 6 listopada 2006 roku, Studia i materiały Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku, Gdańsk 2008.