Kadłub statku-muzeum „Sołdek”

Numer inwentarza:

CMM/S/1

Tytuł:

Kadłub statku-muzeum „Sołdek”

Autor:

Stocznia Gdańska, Polska

Czas powstania:

1948-04-01 – 1949-10-25

Typ obiektu:

jednotka pływająca, pojazd

Rodzaj:

technika

wysokość:

5.8 m do pokładu głównego

szerokość:

12.3 m

długość:

87 m całkowita

zanurzenie:

5.35 m

wysokość:

7.1 m do pokładu szańcowego

wysokość:

23.8 m

Właściciel:

Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku

Kolekcja:

s.s. "Sołdek"

Miejsce powstania:

Gdańsk, Polska 

Miejsce pozyskania:

Szczecin, Polska

Materiał:

stal, żelazo, drewno

Technika:

przemysł okrętowy

Mat. i tech. opisowo:

Stalowa konstrukcja, nitowano-spawana, elementy nadbudówki drewniane

Dział:

Oddział Statek-muzeum "Sołdek"

Lokalizacja:

Oddział statek-muzeum "Sołdek" w Gdańsku, wystawa

Opis:

S.s. „Sołdek” to pierwszy stalowy statek pełnomorski zbudowany w polskich stoczniach po drugiej wojnie światowej i jednocześnie pierwszy z serii 29 parowców typu B-30. Wstępną dokumentację projektową przygotował zespół konstruktorów pod kierownictwem mgr. inż. Henryka Giełdzika, natomiast dokumentację warsztatową opracowała francuska stocznia August Normand w La Havre. Centralne Biuro Konstrukcji Okrętowych (początkowo pod kierunkiem mgr. inż. Henryka Giełdzika) funkcjonujące w ramach Zjednoczenia Stoczni Polskich przetłumaczyło otrzymaną dokumentację na język polski i dostosowało do powojennych możliwości produkcyjnych. Ekipa konstrukcyjna pracowała natomiast pod kierownictwem inżyniera Jerzego Doerffera.  B30/1 „Sołdek” był budowany według przepisów towarzystwa klasyfikacyjnego Lloyd’s Register of Shipping dla najwyższej klasy +100A (statki stalowe specjalnego przeznaczenia) ze wzmocnieniami przeciwlodowymi oraz z uwzględnieniem następujących przepisów: Międzynarodowa Konwencja o bezpieczeństwie życia na morzu z 1948 r., Międzynarodowa konwencja o liniach ładunkowych z 1930 r., Zalecenia Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1946 r. dotyczące warunków bytowych załóg okrętowych.  W rejestrze statków Lloyd’s Register of Shipping S.S. „Sołdek” po raz pierwszy został umieszczony pod numerem 26352 (rejestr 1949–1950). W kolejnych latach były to numery: 76880 (rejestr 1950–1951), 27139 (rejestr 1951–1952), 77297 (rejestr 1952–1953), 27610 (rejestr 1953–54). Prócz nazwy statku odnotowano m.in. następujące informacje: klasa 100A1 (rozważana); zbudował: Zjednoczenie Stoczni Polskich Gdańsk; właściciel: Żegluga Polska S.A. (od rejestru dla lat 1951–1952 podawano: właściciel: Rząd Polski, zarządzający / użytkownik <Polska Żegluga Morska>); zarejestrowane wymiary: długość 257,1 stopy (78,36 m), szerokość 38,5 stopy (11,73 m), zanurzenie 17,7 stopy (5,39 m), długość pokładu szańcowego 161 stóp (49,07 m), długość pokładu dziobówki 22 stopy (6,71 m); port macierzysty polski; tonaż rejestrowy 1550 BRT; maszynownia zainstalowana na rufie; rufa krążownicza. W kolejnych wpisach do rejestru zmianie ulegał zapis ton rejestrowych: dla lat 1950–1953 podawano wartość: BRT 2005 i NRT 945, natomiast w rejestrze 1953–1954 zmieniono wymiary statku na: długość 276,4 stopy (84,25 m), długość całkowita 284,2 stopy (86,62 m), szerokość 40,5 stopy (12,34 m), zanurzenie 17,6 stopy (5,36 m), długość pokładu szańcowego 24 stopy (7,32 m); podano dodatkowo liczbę ton rejestrowych poniżej pokładu: 1622. Ponadto zawarto takie dane, jak: sygnał statku SPCJ, wyposażenie statku: echosonda i radionamiernik, opis rozmieszczenia i pojemności zbiorników balastowych na statku: zbiornik dna podwójnego 562 tony (długość dna podwójnego 229 stóp, [69,8 m]), szczytowe zbiorniki balastowe 352 tony, dziobowy zbiornik balastowy 113 ton, rufowy zbiornik balastowy 41 ton. W tym samym rejestrze podano datę czerwiec 1952 jako datę wycofania statku na życzenie właściciela z towarzystwa klasyfikacyjnego Lloyd’s Register of Shipping, co było związane z przeniesieniem „Sołdka” pod nadzór Polskiego Rejestru Statków.  S.s. „Sołdek” to węglorudowiec (częściej nazywany rudowęglowcem), czyli typ masowca zaprojektowany do przewozu węgla i rudy. Cztery ładownie statku przeznaczono do eksportu węgla, głównie do Skandynawii oraz importu rudy żelaza w drodze powrotnej do kraju. Wiązało się to z gospodarką powojenną i dużym zapotrzebowaniem na węgiel w Europie, a w szczególności Skandynawii. Polska dysponowała złożami węgla, nie posiadała jednak odpowiednich statków. Seria parowców B-30 stanowiła odpowiedź na ówczesne potrzeby eksportu morskiego. Serię B-30 budowano w Stoczni Gdańskiej w latach 1948–1954, z czego 24 jednostki zostały przekazane do Związku Radzieckiego. S.s. „Sołdek” zbudowano w 567 dni, podczas gdy dwa najszybciej zbudowane statki z tej serii weszły do służby po 210 dniach (oznaczone symbolami: B30/26 i B30/29), a najdłużej, bo 1849 dni, czekał na oddanie do eksploatacji s.s. „Wieczorek” (oznaczony symbolem B30/6).  Armatorem s.s. „Sołdek” w latach 1949–1951 była Żegluga Polska S.A. w Gdyni, a od 1951 Polska Żegluga Morska w Szczecinie. Uroczyste podniesienie bandery odbyło się 25 października 1949 roku. Statek odbył 1479 podróży w czasie służby trwającej 31 lat i 65 dni – co stanowi rekord polskiej floty. W tym czasie przewiózł 3,5 mln ton węgla i rudy żelaza. Odwiedził 61 portów (2 angielskich, 3 belgijskich, 16 duńskich, 9 fińskich, 4 francuskich, 3 holenderskich, 1 litewskich, 1 łotewskich, 6 niemieckich, 16 szwedzkich), przy czym najwięcej, bo aż 580 razy zawinął do Kopenhagi (regularne rejsy z węglem do Danii otrzymały potoczne miano duńskiego „mostu węglowego”). W trakcie eksploatacji był dowodzony przez 50 kapitanów. Rocznie s.s. „Sołdek”odbywał średnio 47 rejsów, przy czym najwięcej, bo aż 72, w 1967 roku. Największa częstotliwość rejsów przypadła na okres 1961–1970, gdy statek odbył 580 podróży, następna w kolejności była dekada 1971–1980 z 547 podróżami. Najmniej podróży statek odbył w okresie 1951–1960, bowiem było ich od 305 do 331 (brak części danych uniemożliwia precyzyjne określenie liczby rejsów).  Jako ciekawostkę można przytoczyć fakt, że w uznaniu zasług s.s. „Sołdek” jako pierwszy statek handlowy w Polsce został odznaczony orderem „Sztandaru Pracy” pierwszej klasy dla upamiętnienia 1000. podróży. Statek wycofano ze służby 30 grudnia 1980 r. i przekazano na muzeum w dniu 28 kwietnia 1981 roku. 17 lipca 1985 roku „Sołdek” został udostępniony do zwiedzania.  O unikalności s.s. „Sołdek” stanowi również fakt, że jest to jedyny zachowany na świecie rudowęglowiec z napędem parowym. Unikalna jest również jego nitowano-spawana konstrukcja. Szacuje się, że nity stanowią 5-6% wagi kadłuba. Wszystkie grodzie, pokłady i złącza poprzeczne poszycia zewnętrznego były spawane. Pierwotnie tylnica miała zostać odlana ze staliwa w dwóch częściach w odlewni w Elblągu. Odlewnia nie była jednak w stanie wykonać tego zlecenia, wobec czego prof. Doerffer (wówczas mgr inż.) zaprojektował i nadzorował wykonanie tylnicy spawanej. Przejście wału śrubowego zostało wykonane z wygiętych w kuźni w półpierścienie dwóch blach o grubości 100 mm, a następnie ręcznie spawanych w cylindryczną tuleję. Kształt tylnicy nadano obrabiając ręcznie odkuwkę.   Nazwa statku s.s. „Sołdek” związana jest z współzawodnictwem pracy i jego zwycięzcami – przodownikami pracy, którzy mieli stanowić żywy symbol pracowitości klasy robotniczej. Całość wpisywała się w propagandę sukcesu państw komunistycznych i w założeniu miała spowodować wzrost efektywności pracy przez podnoszenie norm przy utrzymaniu tego samego poziomu nakładów. Przodownictwo pracy zapoczątkował w 1935 r. górnik Aleksiej Stachanow (1905–1977), który ustanowił rekord wydobycia Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, wydobywając 102 tony węgla w czasie jednej zmiany przy normie 7 ton. Stanowiło to ponad 1400% normy dziennej i było możliwe tylko dzięki ułożeniu całej zmiany pod bicie rekordu. Od jego nazwiska przodownicy byli czasem nazywani stachanowcami. Pierwszym słynnym polskim przodownikiem pracy był górnik Wincenty Pstrowski (1904–1948), który w 1947 r. ustanowił rekord: 293% normy wydobycia w czasie jednej zmiany (85 metrów chodnika). Jego imieniem nazwano piąty w kolejności statek typu B30. Kolejnym znanym przodownikiem był Stanisław Sołdek (1916–1970), traser Stoczni Gdańskiej, który wygrał współzawodnictwo pracy, osiągając przy budowie prototypu serii B30 206% normy. W uznaniu jego zasług statek nazwano jego nazwiskiem, a jego żona Helena została matką chrzestną wodowanej jednostki.  Dane techniczne: Oznaczenie statku w PRS: 11037, litery sygnałowe SPCJ, 994 NRT, 2005 BRT, DWT 2560 ton (według katalogu PŻM) lub 2610 ton (według wpisu do PRS), długość całkowita 87 m, szerokość 12,3 m, wysokość do pokładu szańcowego 7,10 m, zanurzenie z ładunkiem 5,35 m, zanurzenie bez ładunku 2,3 m, prędkość załadowanego statku 9,5 węzła, prędkość z balastem 10 węzłów, konsumpcja węgla ok. 17,5 tony (w praktyce ok. 20 ton i więcej) na dobę. Zasobnia węglowa (bunkier) – pojemność 220 ton. Napęd s.s. „Sołdek” stanowiła jedna czterocylindrowa maszyna parowa ML8 o mocy 1300 KM (970 kW) zasilana z dwóch kotłów parowych. Załogę stanowiło 29 marynarzy. Konstrukcja jednopokładowa, samotrymujący, dwie ładownie między pokładem dziobówki i nadbudówką śródokręcia i dwie na pokładzie szańcowym, między nadbudówką śródokręcia i pokładem łodziowym. Pojemność ładunkowa: ładownia nr 1: 21241/19476 stóp sześciennych (601,44/551,5 m3); ładownia nr 2: 29417/26553 stóp sześciennych (833/751,9 m3); ładownia nr 3: 35166/32394 stóp sześciennych (995,79/917,3 m3); ładownia nr 4: 33619/30567 stóp sześciennych (951,98/865,56 m3). Całkowita pojemność ładunkowa: 119443/108990 stóp sześciennych, czyli 3382,25/3086,25 m3. Wymiary ładowni: ładownia nr 1: długość 14 m, szerokość od 4 do 9,5 m, wysokość od 6 do m; ładownia nr 2: długość 14 m, szerokość od 9,5 do 11,5 m; wysokość 5 do 4 m; ładownia nr 3: długość 13,5 m, szerokość 11,5 m, wysokość 5,5 m; ładownia nr 4: długość 14,5, szerokość 11,5 do 10 m, wysokość 5,5 m. Pokrywy luków: ładownia nr 1: 7,0x5,4 m; ładownia nr 2: 8,0x7,8 m; ładownia nr 3: 8,8x7,8 m; ładownia nr 4: 8,8x7,8 m. 

Bibliografia:

Sienicki I., Dzieje statku-muzeum „Sołdek”, Gdańsk 1988. Mazurkiewicz B., Publikacje prof. J. Doerffera związane z budową i wodowaniem s.s. „Sołdek” [w:] Zaczęło się od „Sołdka”. Sympozjum w Centralnym Muzeum Morskim w Gdańsku, 6 listopada 2008 roku, Studia i materiały Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku, Gdańsk 2009. Polska Żegluga Morska – Polish Steam Company Szczecin, pr. zbiorowa, Szczecin 1960. Huras B., Serce „Sołdka” [w:] Zaczęło się od „Sołdka”. Sympozjum w Centralnym Muzeum Morskim w Gdańsku, 6 listopada 2008 roku, Studia i materiały Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku, Gdańsk 2009. Węgrocka M., Juściński R., Eksploatacja i dowódcy s.s. „Sołdek” na podstawie zasobu archiwalnego CMM i materiałów prasowych [w:] 25 lat statku-muzeum „Sołdek”. Sympozjum w Centralnym Muzeum Morskim w Gdańsku, 6 listopada 2006 roku, Studia i materiały Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku, Gdańsk 2008. Wilczyński L., Projektowanie i projektanci statku „Sołdek” [w:] Zaczęło się od „Sołdka”. Sympozjum w Centralnym Muzeum Morskim w Gdańsku, 6 listopada 2008 roku, Studia i materiały Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku, Gdańsk 2009. Lloyd’s Register of Shipping, Register Book, 1949-1950, vol. II M-Z, Shipowners, Londyn 1949. Lloyd’s Register of Shipping, Register Book, 1950-1951, vol. II M-Z, Shipowners, Londyn 1950. Lloyd’s Register of Shipping, Register Book, 1951-1952, volume II M-Z, Shipowners, Londyn 1951. Lloyd’s Register of Shipping, Register Book, 1952-1953, volume II M-Z, Shipowners, Londyn 1952. Lloyd’s Register of Shipping, Register Book, 1953-1954, vol. II M-Z, Shipowners, Londyn 1953.