Model berlinki – wiślanego statku spławowego

Numer inwentarza:

CMM/ŻŚ/16

Tytuł:

Model berlinki – wiślanego statku spławowego

Autor:

Paweł Zieliński

Czas powstania:

1965

Typ obiektu:

model

Rodzaj:

technika

wysokość:

600 mm

szerokość:

211 mm

długość:

1630 mm

skala:

1:25

Właściciel:

Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku

Słowa kluczowe:

berlinka, Wisła

Kolekcja:

modele

Miejsce powstania:

Gdańsk, Polska

Miejsce pozyskania:

Gdańsk, Polska

Materiał:

drewno, tkanina, metal

Technika:

modelarstwo rekonstrukcyjne

Mat. i tech. opisowo:

Technika: modelarstwo rekonstrukcyjne; materiał: kadłub, maszt, ster – drewno; żagiel – tkanina; okucia – metal

Dział:

Historii Żeglugi Śródlądowej

Prawa autorskie:

Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku

Lokalizacja:

magazyn

Opis:

W XIX w. nastąpiły duże zmiany w kształtach i konstrukcjach statków śródlądowych. Było to spowodowane m.in. budową kanałów; ograniczone rozmiary śluz kanałowych wpłynęły na konieczność zmniejszenia szerokości statków rzecznych. W związku z tym niektóre typy tradycyjnych statków znikły, a inne zmodyfikowano. Po 1774 roku pojawił się na Wiśle nowy typu statku – berlinka, łączący w sobie techniczne cechy szkuty i dubasa. Nowy statek proporcjami kadłuba dostosowany był do rozmiaru komór śluzowych w kanałach, choć początkowo budowany był tradycyjnie z ułożonymi na zakładkę klepkami lekko rozchylonych burt. Berlinki były znacznie zwrotniejsze i bezpieczniejsze od szkut; miały prostsze olinowanie i mimo mniejszych rozmiarów – większą ładowność. Jedną z najwcześniejszych berlinek udokumentował austriacki inżynier Losy von Losennau. W 1796 r. sporządził on dla swoich władz obszerne studium polskich statków rzecznych. Ten cenny zestaw dokumentów zawiera też rysunki jednego z pierwszych wariantów berlinki, powstałego pod koniec XVIII w. Berlinka późniejsza, dokumentowana w XIX w., była statkiem pokładowym, napędzanym żaglem rozprzowym (zastosowanie rozprza umożliwiło zmniejszenie załogi do 3 osób). Jej burty zbudowane były z pasów poszycia łączonych na styk. Model powstał w ramach prowadzonej przez Muzeum Morskie od 1961 r. modelarskiej rekonstrukcji dawnych statków spławowych. Na podstawie rysunków inwentaryzacyjnych tych jednostek, sporządzonych w 1796 r. na przystani w Krzeszowie nad Sanem przez inżyniera Beneventusa Losy von Losennau, Mieczysław Boczar z Krakowa opracował dla Muzeum Morskiego plany modelarskie. Dzięki nim gdański modelarz Paweł Zieliński do 1973 r. wykonał całą serię modeli statków spławowych z XVIII w. oraz modeli wiślanych statków parowych z XIX i XX w. Kolekcja ta – unikatowa w skali kraju – jest do dziś stale rozbudowywana. Wartość merytoryczną tej kolekcji podwyższa fakt, że Paweł Zieliński sam był marynarzem pływającym na barkach, w związku z czym był w stanie skorygować (na podstawie swego doświadczenia) ewentualne nieścisłości w planach i rysunkach.